Łukasz Górnicki (1527-1603) – pisarz, tłumacz, poeta epoki renesansu. Służył na dworze królewskim jako dyplomata, sekretarz i bibliotekarz króla Zygmunta Augusta. Był również starostą tykocińskim i wasilkowskim. Przez drugą połowę swojego życia związany z Podlasiem (ziemia bielska) i Tykocinem. Autor takich dzieł jak “Dworzanin polski”, “Droga do zupełnej wolności” oraz “Rozmowa o elekcji, wolności, prawie i obyczajach polskich”.
Młodość i edukacja
Łukasz Górnicki urodził się w 1527 roku w Oświęcimiu, w mieszczańskiej rodzinie Marcina i Anny Góry. Tam również odebrał podstawową edukację. Wkrótce, za sprawą swego wuja, Stanisława Gąsiorka (kapelana kaplicy wawelskiej), trafia do ówczesnej stolicy. W Krakowie nie tylko może kontynuować edukację, ale również zaczyna obracać się w sferach elit państwowych. Poznaje biskupa Maciejowskiego, u którego rozpoczyna pracę. Po roku wyjeżdża do Włoch, gdzie w Padwie studiuje filozofię.
Po powrocie zostaje sekretarzem bp. Samuela Maciejowskiego i w tej służbie ma okazję brać udział w podróżach dyplomatycznych. Również wtedy, w 1553 r., zostaje pisarzem na dworze Zygmunta Augusta. Jego służba publiczna zostaje jednak jeszcze raz przerwana, gdy wraca do Padwy, tym razem rozszerzając swoją edukację o studia prawnicze.
W królewskiej służbie
Zakończywszy studia ponownie trafia na dwór i w 1559 r. zostaje mianowany bibliotekarzem królewskim. Początkowo mieszcząca się w Wilnie biblioteka zostaje przeniesiona do Tykocina. Wraz z nią w tym podlaskim mieście osiada Górnicki. Tym samym wiąże się z nim na resztę życia, pełniąc funkcje starosty tykocińskiego oraz wasilkowskiego, a także związane z nimi obowiązki. Również za panowania kolejnych monarchów, w tym Stefana Batorego, którego (podobnie jak Zygmunta Augusta) niezwykle sobie cenił.
Dzięki pełnionym funkcjom ma okazję przypatrywać się z bliska funkcjonowaniu Rzeczpospolitej. Dostrzega wady ustrojowe, co później znajduje odzwierciedlenie w jego dziełach politycznych. Służba publiczna owocuje zaszczytem nobilitacji Górnickiego przez ostatniego z Jagiellonów, co ma miejsce w 1561 roku.
Łukasz Górnicki – twórczość
Pierwszym i najbardziej znanym dziełem Łukasza Górnickiego był “Dworzanin polski” wydany niedługo po przyjeździe do Tykocina w 1564 roku. Jest to luźny przekład włoskiego “Il Cortegiano”, dostosowanego do polskiego odbiorcy. Na wiele lat jego działalność literacka zamiera, a do pisania wraca dopiero po śmierci żony w 1587. Wówczas aktywizuje się na tym polu, wśród jego mniejszych dzieł jest m.in. tren napisany na cześć jego zmarłej przedwcześnie małżonki.
Do bardziej znanych dzieł politycznych należą natomiast “Droga do zupełnej wolności” oraz “Rozmowa o elekcji, wolności, prawie i obyczajach polskich”. Podejmuje się w nich diagnozy kondycji Rzeczpospolitej i jej obywateli, postulując reformy. Wydaje również mniejsze dzieła poetyckie, a także tłumaczy na język polski dzieła Seneki (sam przygotowuje swój traktat filozoficzny “Demon Socratis”). Swoje zainteresowania lokuje również w mowie ojczystej, mając swój udział w pracy zbiorowej poświęconej gramatyce (przygotowanej we współpracy m.in. z Janem Kochanowskim) zatytułowanej “Nowy karakter polski”.
Łukasz Górnicki umiera 22 lipca 1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem, a jego ciało zostaje złożone w samym Tykocinie, w klasztorze bernardynów (obecnie nieistniejącym, natomiast zachowane w mieście budynki klasztoru tego zakonu są późniejszą fundacją, zlokalizowaną w innym miejscu).
Dlaczego Łukasz Górnicki?
Jednym z fundamentalnych pytań, jakie mogą zadawać sobie osoby zainteresowane działalnością naszej Fundacji jest kwestia wyboru tego właśnie patrona. Kryteria wyboru były dwa i oba spełnia Łukasz Górnicki. Przede wszystkim jest to postać związana z naszym regionem, Podlasiem, a na tym nam przede wszystkim zależało. Nasze rodzinne strony są nam bliskie i zwłaszcza na ich obszarze chcemy działać, pielęgnując lokalną tożsamość i związane z nią tradycje i zwyczaje. Ta działalność to również szansa na przywrócenie do świadomości mieszkańców Podlasia postaci Górnickiego, relatywnie słabo znanej, a bez wątpienia zasłużonej.
Drugi aspekt wyboru to zakres działalności patrona. Łukasz Górnicki w swojej aktywności publicznej oraz literackiej dotykał kwestii związanych z kulturą, filozofią, myślą polityczną, jako prebendarz dóbr duchownych posiadał również niższe święcenia kapłańskie. Był wiernym obywatelem i poddanym polskich monarchów, który wysoko cenił republikańską postawę odpowiedzialności za dobro wspólne, mocno akcentując w swoich dziełach także konieczność kształtowania i praktykowania cnót obywatelskich w służbie publicznej. Te wszystkie obszary działania oraz wyznawane wartości czynią z Łukasza Górnickiego patrona, którego postanowiliśmy obrać dla naszej Fundacji.